Diskalkuli (matematik öğrenme güçlüğü), zekâdan bağımsız olarak sayı hissi, miktar kavrama, dört işlem, hesaplama otomatikliği, problem çözme ve matematik dili alanlarında kalıcı zorluklarla seyreden bir özgül öğrenme güçlüğü türüdür. Bu rehberde “diskalkuli nedir?”, belirtileri, türleri, Türkiye’de tanı süreci ve diskalkuli tedavisi / eğitimi için adım adım yol haritasını sunuyoruz.
Diskalkuli (Matematik Öğrenme Güçlüğü) Nedir?
Diskalkuli; sayı–miktar ilişkisini kurma, sayma ilkelerini uygulama, sayı doğrusunda konumlama, dört işlem ve problem çözme alanlarında, uygun öğretime rağmen süren performans güçlükleridir. Profil heterojendir: Kimi çocukta temel sayı kavramları güçlü iken problem çözme ve dil boyutları zorlayıcı olabilir; kiminde ise sayısal büyüklükleri karşılaştırma ve fakt otomatikliği çekirdek sorundur.
Diskalkuli; öğrenme güçlüğü şemsiyesi altında yer alır ve disleksi veya disgrafi ile birlikte görülebilir. Erken tanı ve hedefli müdahale ile anlamlı kazanımlar sağlanabilir.
Diskalkuli Belirtileri (Yaşa Göre)
Belirtiler, gelişim basamaklarına ve sınıf gereksinimlerine göre çeşitlenir. Aşağıdaki listeler erken uyarı niteliğindedir.
Okul Öncesi
- Nesne miktarlarını karşılaştırmada ve çok–az kavramlarında zorlanma
- 1–10 sayma dizisini atlamalı/karışık söyleme; geriye saymada güçlük
- Ritmik sayma, basit örüntüler ve eşleme oyunlarında isteksizlik
İlkokul
- Sayı doğrusunda konumlama ve onluk–birlik ayrımında hata
- Toplama–çıkarma stratejilerinde parmak saymaya bağımlılık
- Çarpım tablosu ve temel faktlarda düşük otomatiklik
- Sözel problemleri matematiksel dile dönüştürmede zorlanma
- Kesir–ondalık–yüzde ilişkilerini anlamada güçlük
Ergen & Yetişkin
- Zaman–para–ölçü birimlerinde hata; tahmin yapmada zorlanma
- Formül/işlem sırası (örn. önce çarpma–bölme) karışıklığı
- Grafik/tablo okumada ve oran–orantıda güçlük
Belirtiler, okuma güçlüğü ile birlikteyse, problem metinlerini anlama ve matematik dili daha da zorlayıcı olabilir.
Diskalkuli Türleri
- Çekirdek sayı hissi / nicelik diskalkulisi: Miktarları karşılaştırma, sayı büyüklüğü ve set algısı zayıftır.
- Prosedürel diskalkuli: İşlem sırası, taşımalar/ödünç almalar ve çok adımlı algoritmalarda zorlanma.
- Fakt otomatikliği diskalkulisi: Toplama–çıkarma/çarpma–bölme temel faktları ezber ve geri çağırmada güçlük.
- Uzamsal–görsel diskalkuli: Sayı doğrusu, şekil–uzay ilişkileri ve yer değerlemede güçlük.
- Sözel–dilsel diskalkuli: Problemi matematik diline çevirme ve sembol–terimleri kullanmada zorlanma.
Nedenleri & Risk Faktörleri
Diskalkulide sıklıkla sayı hissi ve yer değeri temelleri zayıftır; buna çalışma belleği ve yürütücü işlev sınırlılıkları eşlik edebilir. Matematik dili (terimler, semboller) ve görsel–uzamsal işlemlemeye ilişkin farklılıklar tabloyu etkiler. Profil bireyseldir; bu nedenle müdahale kişiselleştirilmelidir.
Tanı & Değerlendirme (Türkiye)
Değerlendirme; geliştirme öyküsü, öğretmen–aile gözlemleri ve eğitimsel testlerle yapılır: sayı–miktar, sayma ilkeleri, yer değeri, dört işlem stratejileri, fakt otomatikliği, problem çözme ve matematik dili. Gerektiğinde bilişsel/motor ve dil bileşenleri açısından destekleyici ölçümler eklenir. Okul rehberlik birimi koordinasyonunda RAM başvurusu ile süreç ilerler; sonucu BEP ve uyarlamalar takip eder.
- Ön tarama: Kısa kontrol listeleri, sınıf örnekleri
- Eğitimsel değerlendirme: Temel–üst bileşen testleri ve hata analizi
- Geri bildirim & plan: 6–8 haftalık hedef döngüleri ve izlem
Detay ve randevu için İletişim; kurumsal yaklaşım: Biz Kimiz?
Diskalkuli Tedavisi / Eğitsel Müdahale
Diskalkuli tedavisi, tıbbi bir ilaçtan ziyade kanıta dayalı, açık (explicit), sistematik ve kademeli öğretim programıdır. Hedef; sayı hissi, yer değeri, stratejik hesaplama, fakt otomatikliği, problem çözme ve matematik dilini adım adım güçlendirmektir.
Somut–Temsili–Soyut (C–T–S) Modeli
- Somut (Concrete): Küpler, onluk bloklar, pul–çubuklar, para–saat materyalleri
- Temsili (Pictorial): Çizimler, şema–model (ör. parça–bütün, bar modelleri), sayı doğrusu
- Soyut (Abstract): Semboller, denklemler, kural genellemeleri
Her beceride C–T–S döngüsü işletilir; öğrenci hazır olduğunda bir üst düzeye geçilir.
Temel Fakt Otomatikliği ve Stratejiler
- Strateji öğretimi: 10’luk tamamlama, çiftler–yarımlar, parmak yerine zihinsel parçalama
- Aralıklı–karışık tekrar: Kısa, günlük setler; geri getirme pratikleri
- Hata analizi & dönüt: Hızdan önce doğruluk; yanlış stratejiyi yeniden modelleme
Problem Çözme ve Matematik Dili
- Metin → model → denklem: Anahtar sözcükten ziyade şema tabanlı çözüm
- Kavramsal kelime haznesi: “artış–azalış, toplam–fark, oran–orantı, kesir–ondalık–yüzde”
- Adım listeleri: Problemi okuma–özetleme–planlama–çözüm–kontrol
Çalışma Belleği & Yürütücü İşlev Destekleri
- Görsel destekler: Formül kartları, yer değeri tabloları, bar model şablonları
- Görev dilimleme: Çok adımlı işlemleri bölümlere ayırma; “bir adım–kontrol”
- Zaman yönetimi: Kısa oturumlar (10–20 dk), düzenli aralar
Özelleştirilmiş bir program ve birebir oturumlar için: Birebir Destek.
Evde ve Okulda Uygulamalar
Evde
- Günlük kısa tekrarlar: 10–15 dk hedefli pratik; oyunlaştırma (para–saat–alışveriş)
- Sayı doğrusu & onluk bloklar: Yer değeri ve yuvarlama çalışmaları
- Metinli problemler: Kısa günlük hayat senaryoları; model çizimi
Okulda
- BEP uyarlamaları: Ek süre, daha az ama hedefli soru, formül–tablo kullanımı
- Değerlendirme alternatifleri: Sözlü açıklama, adım gösterimi, kısmi puanlama
- Ön öğretim & tekrar: Yeni konu öncesi ana kavramların kısa aktivasyonu
Okuma bileşenleri eşlik ediyorsa: Okuma Güçlüğü ve pratikler için Okuma Metinleri.
Sık Yapılan Hatalar & Mitler
- Mit: “Daha çok işlem defteri çözerse geçer.” — Gerçek: Rastgele tekrar değil, kavramsal–stratejik öğretim gerekir.
- Mit: “Çarpım tablosunu ezberletmek yeter.” — Gerçek: Yer değeri ve sayı ilişkileri anlaşılmadan kalıcı olmaz.
- Mit: “Matematikte yavaşsa zekâsı düşüktür.” — Gerçek: Diskalkuli zekâdan bağımsızdır; güçlü yönleri desteklemek esastır.
SSS
Diskalkuli nedir?
Matematikte sayı hissi, yer değeri, temel işlemler ve problem çözmede, uygun öğretime rağmen süren performans güçlükleridir.
Diskalkuli tedavisi var mı?
Evet. Açık, sistematik ve kademeli öğretime dayalı diskalkuli eğitimi ile anlamlı ilerleme sağlanır; C–T–S modeli, strateji öğretimi ve aralıklı tekrar temel bileşenlerdir.
Diskalkuli eğitimi neleri içerir?
Sayı hissi–yer değeri, stratejik hesaplama, fakt otomatikliği, problem çözme ve matematik diline yönelik kişiselleştirilmiş oturumlar; ev–okul görevleri ve izlem.
Diskalkuli tanısı nasıl konur?
Eğitimsel değerlendirme (sayı–miktar, yer değeri, stratejiler, problem çözme) ve gerektiğinde destekleyici ölçümlerle; okul rehberliği üzerinden RAM süreciyle ilerlenir.
Hangi kuruma başvurmalıyım?
Okul rehberlik birimi ve RAM; ek olarak hastane/üniversite ve uzman merkezler. Detay için İletişim.
Diskalkuli, disleksiyle aynı mıdır?
Hayır. Birlikte görülebilir; disleksi okuma–yazmayı, diskalkuli matematik öğrenmeyi etkiler. Genel çerçeve: Öğrenme Güçlüğü Türleri.
Bir Cevap Yazın